Banjalučka tvrđava Kastel jedna je od najpoznatijih tvrđava i nacionalni je spomenik u BiH. Smatra se da je nastala u periodu Rima i da je ova tvrđava nosila ime Castra, a ovo područje bilo je naseljeno još od praistorije. Na ovom području u periodu bronzanog i željeznog doba živjelo je ilirsko pleme Oserijata.
Na području tvrđave rađena su brojna profesionalna i amaterska arheološka istraživanja, pa su tako pronađeni ostaci antičkih građevina, kovanica, lončarskog materijala, a u okolini grada pronađen je i stari rimski sarkofag koji je smješten u Kastel. Za vrijeme osmanske vladavine Kastel biva dodatno izgrađen i u tom periodu dobija svoj finalni oblik. Kastel je tako kroz istoriju bivao centrom vojnog sjedišta i vojne odbrane.
Tako 1683. godine dolazi do ratnog sukoba između Osmanskog i Habsburškog carstva, a kratkotrajno Banja Luku i Kastel zauzimaju trupe pod komandom markgrofa Ludviga Badenskog. Austrijskom okupacijom tvrđava će biti još jedanput obnovljena, U periodu Drugog svjetskog rata Kastel će biti nekoliko puta bombardovan od strane saveznika, a u njemu su se nalazile ustaške i nacističke snage, kao i zatvor za komuniste i protivnike ustaškog režima. Kastel je bio centar odbrane i zadnje mjesto otpora u napadu partizanskih jedinica koje će i osloboditi grad. Nakon rata Kastel je postao višenamjensko mjesto. Unutar njega izgrađen je restoran Kazamat, kafić Kula, muzej NOB-a, kao i park sa igralištem za djecu. Nakon zemljotresa 1969. godine Kastel je oštećen, a zgrada u kojoj je bio muzej iseljena.
Značajna obnova Kastela desila se tek u periodu od 2013. do 2017. godine uz pomoć Evropske Unije.
