𝙁𝙖𝙗𝙧𝙞𝙠𝙖 𝙨𝙤𝙠𝙤𝙫𝙖 ”𝙁𝙧𝙪𝙠𝙩𝙤𝙣𝙖” (𝘽𝙤𝙨𝙖𝙣𝙠𝙖)
Fabrika sokova ”Fruktona”, nekadašnja ”Bosanka” osnovana je 1958. godine. Nalazi se u Beogradskoj ulici u Banjoj Luci, a pokrenuta je kao trgovačko preduzeće alkoholnim i bezalkoholnim pićima u sastavu preduzeća ”Marijan Badel” iz Zagreba. Prve proizvodne barake izgrađene su 1967-68. godine, a 1970. godine započeto je sa izgradnjom savremenog fabričkog objekta. U krugu ”Fruktone” izgrađeni su i radnički stanovi. Po zaposlenju radnici su dobijali fabričke stanove na korištenje, a po navršetku deset godina rada dobijali su i puno stanarsko pravo. Tu je izgrađena i škola, kao i dječije igralište. ”Fruktona” je zapošljavala na stotine radnika, a 1974. godine potpisan je prvi desetogodišnji ugovor sa PepsiCo Inc. Tada kao dio Agro-industrijskog i prometnog kombinata počinje proizvodnju i distribuciju Pepsi sokova.
Kao i sve tvornice koje su bile pod radničkog samoupravom i ”Fruktona” je tokom rata sistematski razorena i opljačkana. Zajedno sa sistematskim uništavanjem radničkog samoupravljanja Fruktona iz društvenog prelazi u državno vlasništvo, a iz državnog direktno u privatno. 2003. godine državni kapital u visini od 51% privatizovan je od strane Nedeljka Popovića, vlasnika Kreis Trade Industriehandel GmbH Innsbruck Austrija. Njemu je prodana za 25000KM. Već godinu dana kasnije njegova firma podiže kredit kod Hipo Alpe Adria banke u visini od četiri miliona stavljajući fabriku pod hipoteku. Iako radnici ulaze u štrajk zbog neisplaćenih plata, Savjez za privatizaciju RS predlaže Vladi RS da oslobodi vlasnika plaćanja ugovorenih kazni zbog neizvršavanja poslovnog plana pod izgovorom da ”Fruktona” zbog suženog tržišta nije mogla da ostvari poslovne ciljeve. Tako se do 2010. godine ”Fruktona” našla na listi Poreske uprave RS-a zbog neplaćanja tekućih obaveza, pa se u maju proizvodni pogon firme gasi, a poreska uprava blokirala je sve račune ove firme. Dug je iznosio 7 miliona KM. Rukovodstvo firme nestaje, većinski vlasnik iz Austrije najavljuje stečaj, a o dugovanjima niko ne govori. Radnicima se duguje 7 plata i doprinosi.
Tako fabrika stoji napuštena. Iskustvo ”Fruktone” pokazalo nam je visinu poslovne uspješnosti u samoupravnoj radničkoj organizovanosti u odnosu na privatizaciju koja je kroz ratnu nacionalističku propagandu donijela samo bogastvo uskom krugu povlaštenih. Fabrika i danas stoji napuštena, mašine su iz nje odavno iznijete, a čitav kompleks predložen je za rušenje. Grad ovaj prostor želi da ustupi privatnicima koji će tu napraviti nove stambene objekte, a time ujedno i narušiti izgled i funkcionalnosti čitavog naselja. Izgradnja Borika od strane organizacija udruženog rada bila je planska i sistematska sa ciljem velike životne funkcionalnosti. Ali ovo domaće političko-ekonomske elite nemaju u cilju.
